دندان عقل
دندان عقل یکی از نمونه‌های تکامل بشر در طول هزاران سال است. آخرین دندان در هر قوس فکی یا همان سومین دندان آسیای بزرگ را می‌گویند. این دندان بین سنین 18 تا 25 سالگی رشد کرده ولی در بعضی افراد امکان دارد زودتر از این سن هم رویش کند. هر فردی دارای 4 دندان عقل است که 2 تا در فک پایین و 2 تا در فک بالا هستند. دندان عقل اگر سالم و مناسب رشد کند می‌تواند در جویدن غذا همچون دندان‌های دیگر کمک کند. اگر دندان عقل در جای مناسب خود رشد نکند ممکن است باعث آسیب به دندان‌های مجاور، استخوان فک و یا سیستم عصبی شود.
در بعضی از موارد به دلایلی چون وراثت، بیماری‌های کودکی (راشیتیسم،کم خونی) که به دندانپزشکی کودکان نیاز است، عدم هماهنگی رشد استخوان فک با دندانها باعث شده که دندان عقل به صورت نهفته یا نیمه نهفته در زیر بافت نرم لثه و یا بافت سخت استخوان به صورت ناقص رشد کند.
انواع دندان عقل و اهمیت رسیدگی به آن ها
دندان‌های عقل بر اساس رویش به سه دسته تقسیم می شوند. در ادامه به انواع دندان عقل و اهمیت مراقبت از آنها می‌پردازیم:
دندان عقل روییده
این نوع دندان عقل در صورتی که فضای کافی در فک در اختیار داشته باشد، طبیعی رشد می‌کند و هیچ مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کند. در مورد کشیدن این دندان اختلاف نظر وجود دارد و برخی از پزشکان آن را دندان زائد می‌دانند و حتی در صورت سالم بودن هم توصیه به خارج کردن آن دارند. اما برخی دیگر معتقدند که اگر فشاری به دندان‌های دیگر وارد نمی‌کند یا پوسیدگی ندارد، کاری به کارش نداشته باشید. هر فرد ممکن است یک یا هر چهار تای دندان عقل روییده را داشته باشد. اگرچه کم پیش می‌آید که دندان عقل به شکل روییده باشد و معمولا فرد با درد، آبسه یا عفونت دندان عقل مواجه می‌شود.
دندان عقل نهفته
وقتی دندان در فک باقی می‌ماند و اصلا از لثه نمی‌تواند خارج شود، دندان عقل نهفته است. اگر فرد درد یا مشکلی در فک خود احساس نکند، شاید اصلاً متوجه وجود دندان عقل نهفته نشود. اما اگر دندانپزشک درخواست عکس رادیولوژی کند، این دندان در لثه خود را نشان می‌دهد و پیشنهاد می‌شود هر چه سریع‌تر دندان کشیده شود. این دندانها فولیکول در اطراف خود دارند که با گذشت زمان و بی‌توجهی به کشیدن آنها، این فولیکول کیست ایجاد می‌کند که باعث بزرگ شدن و آسیب به قسمت‌های دیگر فک می‌شود.
دندان عقل نیمه نهفته
در فرایند رشد دندان عقل، وقتی دندان هنوز به صورت کامل رشد نکرده است و فقط قسمتی از تاج آن بیرون است، فرد را با مشکلاتی روبرو می‌کند. در بعضی کودکان که کم‌خونی یا راشیتیسم دارند یا به دلیل کوچک یودن اندازه فک برای رویش دندان، مشکل دندان عقل نیمه نهفته دیده می‌شود. درد در هنگام رشد دندان عقل، شایع‌ترین عارضه ای است که افراد تجربه می‌کنند و گاهی نیز همراه با سر درد خواهد بود.
همچنین فضای بین دندان عقل و دندان‌های آسیا به سختی تمیز می‌شود و اگر غذایی بین دندان و لثه گیر کند، احتمال دارد به لثه آسیب بزند یا سلولیت و آبسه ایجاد کند. اگر دندان عقل فضای کافی برای رشد نداشته باشد، باعث فشار به دندان‌های دیگر می‌شود و ممکن است آنها را کج کند.
با توجه به مشکلاتی که دندان عقل در آینده ممکن است ایجاد کند، حتما قبل از سی‌سالگی وضعیت دندان عقل خود را نزد دندانپزشک بررسی کرده و اگر نیاز بود، آنها را جراحی کنید. این اقدام می‌تواند از عوارض احتمالی آینده جلوگیری کرده و به حفظ سلامت دهان و دندان‌هایتان کمک کند.
عوارض دندان عقل و علل کشیدن آن
- تحلیل ریشه دندان آسیای دوم
- تشکیل کیست‌ها و تومورها
- ضعیف شدن استخوان فک توسط یک دندان نهفته و عدم استحکام مکانیکی استخوان فک در برابر ضربه
- نامرتب شدن و درهم ریختگی سایر دندان‌های فک
بنابراین سعی کنید به صورت دوره‌ای و منظم به دندانپزشک یا کلینیک تخصصی دندانپزشکی مراجعه کرده و از سلامت دندان خود مطلع شده و یا از مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.
مشکلاتی که ممکن است سبب کشیدن دندان عقل شوند:
- درد دندان عقل: با رشد دندان عقل، فرد ممکن است چند نوع درد دندان تجربه کند. این درد ممکن است به علت تلاش دندان برای خارج شدن از لثه ایجاد شود. همچنین، در برخی موارد، دندان عقل ممکن است پس از رشد کامل پوسیده شده و درد پوسیدگی و تخریب عصب را به وجود آورد.
- عفونت دندان عقل: در موارد خفیف تر، می‌توان با استفاده از درمان‌های خانگی یا مصرف آنتی‌بیوتیک عفونت را کنترل کرد. اما در صورتی که عفونت شدید باشد یا به سختی قابل کنترل باشد، کشیدن دندان عقل ممکن است یک راه حل مناسب باشد.
- ارتودنسی: ارتودنسی اغلب برای ترمیم دندان‌هایی که به علت فشارها یا عوامل دیگر کج و زاویه‌دار رشد کرده اند انجام می‌شود. برای ایجاد فضای لازم برای ترتیب صحیح دندانها، دندان‌های عقل ممکن است از محل خود خارج شوند.
- پروتز‌های دندانی: در برخی موارد، زمانی که نیاز به کاشت ریشه دندان‌های دیگر به جز دندان عقل وجود دارد، باقی‌ماندن دندان عقل ضرورتی ندارد و ممکن است کشیده شود.
- تومورهای دهانی: در افراد مبتلا به تومورهای دهانی که نیاز به رادیوتراپی دارند، اولین اقدام ممکن است خارج کردن دندان عقل باشد.
- آسیب‌های فیزیکی به دندان: در برخی موارد، هنگام ترمیم دندان‌های دیگر ممکن است فشار به دندان عقل وارد شود و باعث شکستن تاج دندان عقل شود. در موارد پوسیدگی شدید، ممکن است تنها ریشه دندان عقل باقی بماند. در این موارد، معمولا توصیه به کشیدن دندان عقل می‌شود.
روش کشیدن دندان عقل
در ابتدا قبل از کشیدن دندان نسبت به تهیه عکس OPG (تصویر کلی از استخوان فک و موقعیت دندانها) اقدام کرده تا پزشک متخصص بتواند برای درمان بهترین تشخیص را بدهد. اگر دندان عقل به طور کامل رشد کرده و از لثه بیرون زده باشد برای خارج کردن آن از دهان نیاز به جراحی نیست و با کمک بی حسی مانند سایر دندانها آن را می‌کشند. اما اگر به صورت نهفته یا نیمه نهفته باشد باید لثه را برش داده و با جراحی آن را بکشیم. در سنین نوجوانی چون استخوان اطراف دندان ضخامت و استحکام کمتری دارد کشیدن دندان عقل راحت‌تر انجام می‌شود.
مراقبت‌های بعد از کشیدن دندان عقل
در طی چند روز اول بعد از کشیدن از فعالیت‌های خود بکاهید و بیشتر به استراحت بپردازید تا روند بهبودی تسریع یابد. حفره ایجاد شده ناشی از کشیدن دندان نیاز به تمیز شدن و رعایت بهداشت دارد و تا بهبود کامل این حفره ممکن است فرد درد و ناراحتی داشته باشد. با کمک بعضی اقدامات در منزل می‌توانید به روند بهبود و کاهش درد کمک کنید. از جمله این اقدامات عبارتند از:
- برای جلوگیری از تورم و احساس درد از کمپرس یخ استفاده کنید.
- چند ساعت بعد از کمپرس یخ با یک حوله گرم درد ناحیه فک خود را تسکین دهید.
- میزان مصرف مایعات را افزایش دهید.
- دهان خود را زیاد باز و بسته نکنید.
- مسواک زدن و استفاده از دهانشویه را فراموش نکنید.
- چند روز اول از مواد غذایی نرم استفاده کنید.
- داروهای تجویزی پزشک خود را برای کاهش درد حتما مصرف کنید.
- از مصرف توتون و تنباکو و همچنین سیگار خودداری کنید.
- از مصرف خوراکی‌های سفت و چسبناک که ممکن است به محل زخم شما آسیب بزند خودداری کنید.
عوارض کشیدن دندان عقل
- خونریزی
- حفره دردناک و خشک
- گیر کردن ذرات مواد عذایی و ایجاد عفونت و بیماری های لثه
- آسیب به دندان‌های مجاور، اعصاب، استخوان فک یا سینوس
با درد دندان عقل چه کنیم؟
فشار، سوزش و تورم در منطقه فک ممکن است در اثر درد دندان عقل به وجود آید، و گاها این درد حتی به گوش نیز سرایت کند. این نوع دردهای شدید عمدتا در مواقعی رخ می‌دهند که دندان عقل قادر به خروج از لثه نیست و به بافت‌های اطراف فشار می‌آورد. در این موارد، برای کاهش درد دندان باید چاره‌ای پیدا کرد. ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که در مواقعی که به پزشک دسترسی ندارید خودتان چه کارهایی می‌توانید برای تسکین درد انجام دهید؟
استفاده از داروهای ضد درد بدون نیاز به نسخه، مانند استامینوفن، نوافن و ایبوپروفن، به عنوان یک گزینه موثر برای کاهش درد دندان توصیه می‌شود. اگر به دنبال یک داروی ضد درد قوی‌تر هستید، می‌توانید از مفنامیک و یا قرص‌های حاوی کدئین استفاده کنید. با این حال، به یاد داشته باشید که داروهای حاوی کدئین ممکن است اعتیاد ایجاد کنند، بنابراین توصیه می‌شود آنها را به طور معقول و با توجه به توصیه‌های پزشک مصرف کنید و از مصرف مداوم آنها پرهیز کنید.
در چه مواردی نباید دندان عقل را بکشید؟
- سن بالای 40 سال
- پنهان شدن کامل در استخوان طوری که آسیبی برای محیط اطرافش نداشته باشد.
- افرادی که دارای نقص و ضعف در سیستم ایمنی خود می‌باشند و یا دارای بیماری‌های قلبی، عروقی و انعقادی هستند.
- احتمال آسیب به بافت‌های مجاور مثل عصب دندانی تحتانی
سوالات متداول در زمینه دندان عقل
بهترین زمان برای کشیدن دندان عقل به طور معمول در سنین زیر 20 سالگی میباشد. در این سنین، ریشه دندان عقل هنوز به صورت کامل شکل نگرفته و دندان به راحتی قابل کشیدن است. با این حال، محدودیت‌های سنی خاصی برای انجام این جراحی وجود ندارد و می‌توان آن را در هر سنی انجام داد. اما در سنین پایین‌تر، عوارض کمتر و احتمال مشکلات کمتری در اثر جراحی دندان عقل وجود دارد.
دندان عقل معمولا سه ریشه و سه کانال دارد.