آناتومی دهان و دندان

اولین عضو دستگاه گوارش بدن دهان است که از لب‌ها شروع می‌شود و به حلق متهی می‌گردد. آب و مواد غذایی برای گوارش اول وارد این عضو از بدن می‌شود و چهار عمل اصلی این بخش شامل جویدن و کمک به هضم غذا، حس چشایی، تکلم و تنفس می‌باشد. دهان شامل حفره دهان، دندان‌ها، زبان، بزاق و غدد بزاقی، لثه، لب‌ها و سقف دهان است.
در حفره دهانی فک بالا ثابت بوده ولی فک پایین متحرک بوده و عمل باز و بسته شدن دهان را به عهده دارد. در داخل استخوان‌های هر فک حفراتی وجود دارد که ریشه دندان‌ ها درون آن قرار می‌گیرد. اولین قدم در راه گوارش غذا خرد کردن و جویدن موااد غذایی است که توسط دندان‌ها انجام می‌شود. در ادامه این مطلب به آناتومی دندان می‌پردازیم.

آناتومی دندان

دندان بخش کوچکی از آناتومی بدن را تشکیل می‌دهد ولی با این حال از بخش‌های متعددی تشکیل شده که همه آنها در کنار هم نقش موثری در غذا خوردن و صحبت کردن ایفا می‌کنند. به طور کلی آناتومی دندان از سه جزء آب، مواد ارگانیک و مواد غیر ارگانیک تشکیل شده است.

به طور معمول هر انسانی 32 دندان دائمی دارد که 16 عدد آن بر روی فک بالا و 16 عدد دیگر بروی فک پایین قرار دارند. اما گاهی اوقات به دلایل مختلفی مثل ژنتیک، نقص مادرزادی و یا مشکلات مربوط به رویش دندان‌ها، این احتمال وجود دارد که تعداد دندان‌های موجود در دهان فرد بیشتر یا کمتر از این مقدار باشند.

به طور کلی در افراد بالغ در هر نیمه فک دو دندان پیشین، یک دندان نیش با نوک تیز، دو دندان آسیای کوچک و سه دندان آسیای بزرگ وجود دارد. آخرین دندان آسیای بزرگ دندان عقل نامیده می‌شود. دندان عقل که به آن آسیای سوم نیز گفته می‌شود، آخرین دندان در هر قوس فکی است که بین ۱۷ تا ۲۱ سالگی می‌روید.

انواع دندان و عملکرد آنها

دندان‌های پیشین: به چهار دندان میانی فک بالا و پایین دندان‌های پیشین یا ثنایا می‌گویند. با کمک این دندان‌ها غذا را می‌گیریم، تکه تکه کرده و می‌بریم. این دندان‌ها دارای لبه تیزی بوده و سطح مقطع در این دندان‌ها عرض زیادی دارد و باریک است.

دندان نیش: این دندان که دندان نوک تیز نامیده می‌شود در هر یک از دو طرف دندان‌های پیشین وجود داشته و برای نگه داشتن و بریدن مواد غذایی استفاده می‌شوند.

دندان آسیای کوچک: به این دندان‌ها پرمولر نیز گفته می‌شود و دو عدد هستند و به کمک برآمدگی‌هایی که بر روی آنها وجود دارد برای خرد کردن و بریدن مواد غذایی استفاده می‌شوند.

دندان‌های مولار یا آسیای بزرگ: این دندان‌ها دارای سطحی صاف و وسیع هستند که در عقب دهان قرار دارند. از این دندان‌ها برای له کردن، جویدن و ساییدن مواد غذایی استفاده می‌شوند.

دندان عقل: این دندان‌ها 4 تا هستند و به آنها دندان آسیای سوم نیز می‌گویند. این دندان‌ها از 18 سالگی به بعد در‌ می‌آیند و غالبا کشیده می‌شوند.

بخش‌های مختلف دندان

در انسان بالغ هر دندان شامل قسمت‌های مختلفی است که در اینجا به آنها اشاره می‌کنیم.

ریشه دندان: بخشی از دندان، ریشه آن است که از خط لثه پایین می‌رود و وارد استخوان‌های فک بالا و فک پایین می‌شود. درواقع این ریشه است که دندان‌ها را درون دهان نگه می‌دارد. دندان‌های از نظر تعداد ریشه مختلف بوده و بعضی دارای یک، دو و یا سه ریشه هستند. این ریشه‌ها می‌توانند به هم جوش خورده و یا از یکدیگر جدا باشند.

تاج دندان: به بخش بالایی دندان که بالای لثه قرار دارد و هنگام مشاهده داخل دهان دیده می‌شود تاج دندان می‌گویند. تاج  بخشی از دندان است که با مینا پوشیده شده است.

مینای دندان: سخت‌ترین بافت موجود در بدن انسان مینای دندان است. مینای دندان بافتی سفید رنگ است که تاج دندان را می‌پوشاند. مینای دندان وظیفه حفاظت از عاج را به عهده دارد. تنها بافتی است که هیچ سلول زنده‌ای در آن وجود ندارد مینای دندان است و چون زنده نیست، نمی‌تواند پس از پوسیدگی یا آسیب دیدگی خود را ترمیم کند.

عاج دندان: بخش اصلی هر دندان را عاج تشکیل داده و تقریبا در تمام طول دندان وجود دارد. عاج بافتی سخت‌تر از استخوان است ولی مواد معدنی آن از مینای دندان کمتر است.

گردن یا طوق دندان: این بخش از دندان در ناحیه خط لثه قرار دارد و بخش جدا کننده دندان در خط لثه است. در این قسمت از دندان، ریشه و تاج دندان به هم می‌رسند.

پالپ دندان: داخلی‌ترین بخش دندان که داری بافتی نرم است را پالپ دندان می‌گویند. پالپ دندان از رگ‌های خونی، فیبر‌های عصبی و بافت پیوندی تشکیل شده است. این بخش از دندان زیر عاج قرار دارد و از تاج تا نوک ریشه کشیده شده است.

سمنتوم: یک لایه نازک که سطح ریشه دندان را می‌پوشاند سمنتوم می‌گویند. فیبرهای رباط پیرامون دندان در این قسمت قرار دارند.

لثه: در اصطلاح تخصصی به بافت لثه ژینژیوا گفته می‌شود. لثه بافتی صورتی رنگ و نرم است که از استخوان فک و ریشه‌های دندان محافظت می‌کند و گردن دندان را می‌پوشاند.

حفره استخوانی: این قسمت از استخوان فک ریشه دندان را احاطه کرده و دندان را در جای خود نگه می‌دارد.

رباط پریودنتال: این رباط دندان را مکم در حفره آن نگه می‌دارد. این رباط از گروهی از فیبرهای بافتی پیوندی تشکیل شده است.

کانال ریشه: فضای باز داخل ریشه را کانال ریشه دندان و یا کانال پالپ می‌‌گویند. عصب‌ها و رگ‌های خونی مرتبط به بافت بیرونی اطراف از راه کانال ریشه وارد پالپ می‌شود.

کانال فرعی: کانال‌های کوچکتری که از کانال اصلی ریشه منشعب می‌شوند. کانال فرعی در داخل عاج تا رباط پریودنتال امتداد دارند.

دندان های شیری و دائمی چه موقع شروع به رویش می کنند؟

دندان های شیری معمولا در سن ۶ ماهگی ظاهر می‌شوند و همگی باید تا ۳۰ ماهگی در مکان‌های خود جا بیفتند. پس از این مرحله، در حدود ۶ سالگی، ۳۲ دندان دائمی شروع به رشد می‌کنند. مرحله ۶ تا ۱۱ سالگی معمولا به نام دوره مختلط دندان شناخته می‌شود، زیرا در این بازه زمانی هم دندان‌های شیری و هم دندان‌های دائمی در دهان وجود دارند.

به طور معمول، در بازه سنی ۶ تا ۱۲ سالگی، دندان‌های شیری به تدریج با دندان‌های دائمی جایگزین می‌شوند (به جز دندان‌های عقل). دندان‌ها معمولاً به صورت موازی رشد می‌کنند، به عنوان مثال، دندان آسیاب بالایی سمت چپ همزمان با دندان آسیاب بالایی سمت راست (دندان همتای خود) رشد می‌کند.

بیماری ها و مشکلات شایع دهان

همانطور که در مورد آناتومی و رشد طبیعی دندان آموختید، به همان اندازه مهم است که با برخی از مشکلات و اختلالات دهان آشنا شوید. در حالی که برخی از اختلالات نظیر شکاف کام را نمی‌توان پیش‌بینی کرد، اما راه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا به سرطان دهان و مشکلات شایع‌تری چون التهاب لثه و پریکرونیت (که به التهاب بافت اطراف دندان عقل معروف است) وجود دارد.

این مشکلات ممکن است منجر به از دست دادن زودرس دندان‌ها شوند. اهمیت بهداشت دهان در کاهش خطر بیماری‌های قلبی نیز اثبات شده است. سایر شرایط سلامتی مانند دیابت نیز ممکن است خطر ابتلا به ژنژیویت ( التهاب لثه) و بیماری پریودنتال را افزایش دهند.

همانطور که روزانه دندان‌های خود را با مسواک و نخ دندان تمیز می‌کنید، مهم است که برای معاینه سالانه دهان، زبان و لثه‌های خود به دندانپزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان هر گونه مشکل، شانس شما را برای جلوگیری از عوارض و بهره ‌بردن از بهترین نتیجه درمان افزایش می‌دهد.

بیماری ها و مشکلات شایع دندان

با رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان و اجرای منظم معاینات می‌توانید از بسیاری از مشکلات و اختلالات شائع دندان جلوگیری کنید. دندان‌های عقل، ممکن است باعث مشکلاتی چون نهفتگی یا عفونت شوند و نیاز به درمان حرفه‌ای داشته باشند. اختلالات اکلوژنیکی مانند تراکم بیش از حد دندان‌ها نیز به درمان ارتودنسی دندان نیاز دارند.

دندان‌های حساس برای بسیاری از افراد مشکل ‌ساز و نیازمند درمان هستند. حتی عادت‌هایی که به نظر معمولی می‌آیند، مثل دندان ‌قروچه، می‌توانند به مشکلات بدی منجر شوند. دندان قروچه می‌تواند به خراب شدن سطح دندان‌ها، دردهای فک و حتی شکست دندان ها منجر شود.

با مراجعه منظم به دندانپزشک، می‌توانید از وقوع این مشکلات جلوگیری کرده و دندان‌های خود را تا مدت طولانی در وضعیت سلامت حفظ کنید.

مراقبت از دهان و دندان

با توجه به مراقبت مناسب از دندان‌های خود و رعایت نکات بهداشت دهان و دندان، می‌توانید از بروز بسیاری از مشکلات و شرایط مرتبط با دندان جلوگیری کنید. به منظور حفظ دندان‌های سالم و قوی خود، لطفاً به توصیه‌ها و نکات زیر توجه کنید:

1. روزانه دو بار دندان‌های خود را با استفاده از مسواک و خمیردندان بشویید.
2. روزی یک بار از نخ دندان برای تمیز کردن فضاهای میان دندان‌ها استفاده کنید.
3. هر سه ماه یکبار، مسواک خود را تعویض کرده تا به بهترین شکل از آن استفاده کنید.
4. هر 6 ماه یکبار، برای تمیزی و جرمگیری دندان‌، به دندانپزشک مراجعه کنید.
5. مصرف غذاهای حاوی قند و نوشیدنی‌های شیرین را به حداقل برسانید تا از تاثیرات مضر آنها بر دندان‌ها کاسته شود.
6. اگر سیگار می‌کشید، با پزشک خود در مورد راه‌های ترک این عادت مضر صحبت کرده و پشتیبانی لازم را برای ترک سیگار دریافت کنید.